Kastamonu Hangi Soydan Gelir? Tek Soy Masalını Bırakıp Gerçeğe Bakalım

Peşin hükmümü en başta söyleyeyim: “Kastamonu hangi soydan gelir?” sorusu kulağa masum gelse de, tek bir soy arayan bakış açısı bu kentin asıl gücünü ıskalıyor. Kastamonu, bir “soy çizgisi” değil, binlerce yıl boyunca üst üste birikmiş insan katmanlarının canlı arşivi. Bu yazıda, ezberleri sarsan bir yerden bakacağız: verinin gösterdiği çoğulluğu, insan hikâyelerinin fısıldadığı detaylarla birleştirip tek-soy anlatısını sorgulayacağız.

Kısa Cevap: Kastamonu Tek Bir Soydan Gelmez

Kastamonu’nun kökeni tek ilmekle örülmedi. Antik Paflagonya halkları, Hitit ve Frig etkileri, Helenistik–Roma–Bizans katmanı, Selçuklu ve beylikler dönemindeki Oğuz/Türkmen göçleri, Osmanlı yüzyıllarının çok dinli/çok etnisiteli yapısı ve 19. yüzyılın büyük göç dalgaları (Kafkas, Kırım, Balkan) bu mozaiği oluşturdu. “Tek soy” aramak, bu uzun hikâyeyi tek cümleye sıkıştırmak olur.

Antik Temel: Paflagonya’dan Roma–Bizans’a

Kastamonu coğrafyası antikçağda Paphlagonia bölgesinin kalbiydi. Gökırmak (Amnias) vadisinin ticaret yolları, dağ geçitlerini kıyıya bağladı. Arkeolojik bulgular, Kalkolitik Çağ’dan itibaren kesintisiz yerleşim izleri sunuyor. Roma dönemi yol ve köprü kalıntıları, Bizans kalesi ve dini yapı izleri, bu topraklarda çok-katmanlı bir nüfusun yaşadığını hatırlatıyor. Bu katmanda kimlikler sabit değildi; savaşlar, ticaret ve evlilikler kimlikleri sürekli dönüştürdü.

Ortaçağ Dönüşümü: Türkçe’nin Ağırlık Kazanması

11.–13. yüzyıllarda Anadolu genelinde olduğu gibi Kastamonu’da da Oğuz/Türkmen unsurlar yerleşti. Danişmendliler, ardından bölge beylikleri ve Candaroğulları dönemi, Türkçe’nin ve İslamî kurumların şehir dokusunda kalıcılaşmasını hızlandırdı. Bu, “herkes bir gecede Türkleşti” demek değil; dil, inanç ve gündelik pratikler yavaş yavaş birbirine eklemlendi. Türkçe toponimler (köy/oba adları), vakfiye kayıtları ve mimari izler bu dönüşümün iz sürülebilir verileridir.

Osmanlı Yüzyılları: Birlikte Yaşamanın Verileri

Osmanlı kayıtlarında Kastamonu sancağında Müslüman Türk nüfusun yanı sıra Rum, Ermeni ve Yahudi cemaatlerin varlığı görülür. Çarşıdaki lonca düzeni, mahalle örgütlenmesi ve vakıf ağları, farklı toplulukların aynı şehir ekosisteminde işbirliğiyle var olduğunu gösterir. 19. yüzyılda imparatorluğun sarsıntılarıyla birlikte nüfus hareketliliği arttı; Kafkas (Çerkes), Kırım Tatarı ve Balkan muhaciri aileler Kastamonu’ya yerleşti. Bugün bazı soyadları, köy anlatıları ve mezar taşları bu hatırayı taşır.

Modern Dönem: Kimliklerin Karışımı, Birikimin Devamı

Cumhuriyet’le beraber eğitim, bürokrasi ve askerî hareketlilik Kastamonu’dan Türkiye’nin başka illerine, başka illerden de Kastamonu’ya insan akışını hızlandırdı. Bu karşılıklı geçiş, kültürel repertuarı daha da genişletti: mutfak, zanaat, halk müziği ve konuşma dili katmanlı bir kimliğe dönüştü. Bugün “Kastamonulu” olmak, bir soydan çok ortak bir yaşam tarzına işaret ediyor.

Zayıf Noktalar: “Tek Soy” İddiasının Nesi Sorunlu?

• Tarihsel indirgeme: Binlerce yılı tek etikete sıkıştırmak araştırmayı yoksullaştırır.
• Veri körlüğü: Tahrir, temettuat ve nüfus kayıtları farklı toplulukları gösterirken “tek soy” anlatısı bu verileri görmezden gelir.
• Kültürel silme riski: Rum, Ermeni, Yahudi ve göçmen toplulukların emeğini yok saymak, şehrin gerçek mirasını eksiltir.

Eleştirel Mercek: “Soy” Yerine Hangi Göstergelere Bakmalı?

Arşiv verileri: Osmanlı tahrirleri (nüfus ve vergi), temettuat defterleri, salnameler…

Yer adları ve mezar taşları: Dil izleri, alfabe değişimleri, aile damgaları…

Vakıf ve lonca kayıtları: Zanaat dağılımı, mahalle örgüsü, meslek haritaları…

Sözlü tarih: Göç hikâyeleri, evlilik ağları, yerel anlatılar…

Bu göstergeler bir araya geldiğinde, “Kastamonu hangi soydan gelir?” sorusu yerini daha doğru bir soruya bırakır: “Kastamonu’nun katmanları nasıl birbirine eklemlendi?”

Hikâyeler Ne Söyler?

Çarşıda bir bakırcının çekiciyle verdiği ritim, Kırım’dan gelen bir ailenin damak tadıyla buluşur; Taşköprü’den çıkan bir medrese âlimi, Çerkes bir komşunun düğününde halaya karışır. Bu sahneler romantik bir resim değil, günlük hayatın verisidir. Soy tek başına açıklamaz; ilişki ağı açıklar.

Provokatif Sorular: Tartışmayı Başlatalım

• Kastamonu’yu tek bir soya indirgemek, hangi toplulukların emeğini görünmez kılıyor?
• Soy anlatısı mı daha birleştirici, yoksa ortak şehir yurttaşlığı mı?
• Mahallendeki mezar taşlarını, yer adlarını ve aile anlatılarını veri olarak hiç okudun mu?
• Göçmen dalgaları olmasaydı bugün bildiğimiz Kastamonu mutfağı ve müziği nasıl olurdu?

Sonuç: Tek Etiket Yerine Katmanlı Bellek

Kastamonu’nun soyu, çoğuldur. Antik Paflagonya’dan Bizans’a, Oğuz/Türkmen dalgasından Osmanlı çok-kültürlülüğüne ve modern göçlere kadar her dönem bugüne bir iz bıraktı. Bu yüzden bir “soy ağacı” değil, bir “bellek ormanı” düşün: farklı kökler aynı toprağı tutuyor, aynı göğün altında dallanıp budaklanıyor. Asıl mesele, hangi dalın daha “öz” olduğu değil; hangi dalların birlikte gölge verdiğidir.