TDK Hangi Kelimeleri Değiştirdi? Bilimsel Bir Mercekle Yazım Güncellemelerinin Anatomisi

Bilime meraklı bir dilsever olarak “TDK hangi kelimeleri değiştirdi?” sorusunu yalnızca listeleyip geçmek istemiyorum; veriye, yönteme ve dilbilimin temel ilkelerine yaslanarak konuşalım. Yazım değişiklikleri tesadüf değil: sözlükbilim (leksikografi), kullanım sıklığı verileri, ağızlar arası denge, morfoloji ve standartlaşma hedefleri bir araya geliyor. Bu yazıda, neden değiştiğini sade bir dille anlatırken, örnekleri ve kaynaklarıyla birlikte paylaşacağım.

Değişiklik Nedir, Neden Yapılır? (Bilimsel Çerçeve)

TDK’nın yazım güncellemeleri; normatif (kural koyucu) ve deskriptif (kullanımı betimleyici) yaklaşımların dengesiyle şekillenir. Dil kuralları; morfolojik tutarlılık (ör. ünlü uyumu, çift y ünsüzü), bileşik yapılar (bitşik–ayrı yazım), yer adlarının standartlaşması ve kullanım sıklığı gibi ölçütlerle yeniden kalibre edilir. Özellikle Güncel Türkçe Sözlük’ün 12. baskısı (2023) etrafında medyada yer alan listeler, tartışılan örnekleri kamuoyuna taşıdı. Bu listeler TDK’nın çevrimiçi sözlüğüyle kıyaslanarak doğrulanabilir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}

Güncel Listelerde Öne Çıkan Yazım Değişiklikleri

Aşağıdaki örnekler, 2023’ten itibaren haberleştirilen ve 2025’e uzanan içeriklerde en çok atıf alan değişikliklerdir. Her birini dilbilimsel gerekçeyle birlikte görelim:

• unvan → ünvan: Kullanım sıklığı ve halk telaffuzu, ünlü uyumuyla birleşerek ünvan biçiminin yaygınlaşmasını yansıtıyor. Bu örnek, norm ile fiilî kullanımın yakınsamasına işaret eder. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
• kayyum → kayyım: Arapça kökenli çift y ve uzun ünlü uyarlaması; Türkçedeki okunuşu daha doğru karşılamak için kayyım biçimine çekiliyor. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
• Doğubeyazıt → Doğubayazıt: Yer adlarının resmî/yerleşik biçimlerinin standartlaşması. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
• çiğ börek → çi börek: Yöresel telaffuzun (çibörek) standart yazı diline yansıtılması tartışmasına bağlı sadeleştirme. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
• horon vurmak → horon tepmek: Bölgesel kullanımın kavramla eşleştirilmesi; söz varlığında kültürel doğruluk hedefi. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
• yeşilsoğan → yeşil soğan; yeşilzeytin → yeşil zeytin; yeşilbiber → yeşil biber: Sıfat+ad öbeklerinde bitişik–ayrı yazımın tutarlılaştırılması. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
• hasıraltı → hasır altı: Deyimlerde bileşiğin kalıplaşma derecesine göre ayrım; anlam kaybı olmadan ayrık yazıma dönüş. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
• yakan top → yakantop: Oyun adlarında kalıplaşma; birliğin artırılması için bitiştirme. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
• kümeye düşmek → küme düşmek: Spor terminolojisinde kalıp hâline gelen birleşik fiilin sadeleştirilmesi. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
• Akça armudu → akçaarmut; Akzambak → ak zambak: Bitki adlarında sistematik yazım (bazen bitişik, bazen ayrı) için yeniden dengeleme. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
• yürük → Yörük: Etnonim ve yerleşik adların doğru biçiminin benimsenmesi. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
• pileli (pilili) → pileli: Yabancı kökenli biçimlerin Türkçe ses dizgesine uyarlanması ve doğru varyantın tekilleştirilmesi. :contentReference[oaicite:12]{index=12}

Bu örneklerin önemli bir bölümü 2023’te gündem olan listelerde öne çıktı; 2025’e gelirken “TDK 2025 güncellemeleri” başlığıyla yerel medyada da genişletilmiş özetler yayımlandı. Ancak en güvenilir kontrol noktası, hâlâ TDK çevrimiçi sözlük arayüzüdür: tek tek aratarak güncel yazımı teyit edebilirsiniz. :contentReference[oaicite:13]{index=13}

Bu Değişikliklerin Arkasındaki Dilbilim: 4 Kısa İlke

1. Standartlaşma: Yer adları ve özel adlarda tek biçime yöneliş; harita, resmî yazışma ve eğitim materyallerinde tutarlılık sağlar. (Örn. Doğubayazıt) :contentReference[oaicite:14]{index=14}
2. Morfolojik Tutarlılık: Kök+ek uyumları, çift ünsüzler, uzun ünlü uyarlamaları (Örn. kayyım) yazım–ses uyumunu artırır. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
3. Bileşik Yapıların Sistematiği: “Sıfat+ad” ya da “ad+ad” öbeklerinde bitişik/ayrı yazımın ölçütlere bağlanması (Örn. yeşil soğan). :contentReference[oaicite:16]{index=16}
4. Kullanım Sıklığı ve Alan Jargonu: Spor, botanik, halk kültürü gibi alanlarda fiilî kullanımın standarda yansıması (Örn. küme düşmek, horon tepmek). :contentReference[oaicite:17]{index=17}

Yanlış Anlaşılmalara Dair Küçük Not

“TDK baştan aşağı dili değiştiriyor” algısı, haber başlıklarının yarattığı bir büyütmedir. Değişiklikler; yüz binlerce maddeden sadece sınırlı bir kümeyi etkiler ve çoğu, zaten yaygın kullanılan biçimi resmileştirir. 12. baskı bağlamında paylaşılan rakamlar, söz varlığının kapsamını ve güncellemenin toplam içindeki oranını görmeye yardımcı olur. :contentReference[oaicite:18]{index=18}

Okura Açık Soru: Sizce Hangi Ölçüt Daha Ağır Basmalı?

TDK kararlarında sizce kullanım sıklığı mı yoksa tarihsel köken mi daha belirleyici olmalı? çibörek/çi börek gibi yöresel telaffuzların standart yazı diline yansıması sizi rahatsız ediyor mu, yoksa zenginlik mi? Yorumlarda kendi örneklerinizi ve gerekçelerinizi paylaşın; birlikte hangi ilkenin nerede daha iyi işlediğini tartışalım.

Pratik İpucu: Nasıl Doğrularım?

Haber listeleri iyi bir başlangıçtır ama son sözü TDK sözlük arayüzü söyler. Bir kelimenin bugün geçerli yazımını kontrol etmek için sozluk.gov.tr üzerinden aratın; tartışmalı örnekleri tek tek teyit etmek, yazım birliğini korumanın en güvenli yoludur. :contentReference[oaicite:19]{index=19}

::contentReference[oaicite:20]{index=20}